GE firması, kendi üretim proğramları ters bir şekilde etkilenmediği sürece ve TEİ’nin yerli üretim ve araştırma çalışmaları GE ürünlerine ve GE’ye ek maliyet yansıtmadıkça, TS1400, TS3000, TF6000 gibi yerli motor çalışmalarından rahatsız olmaz. Zaten bu konuda TEİ ile de bir protokolleri var.
Kalkıp F110 motorunu kopyalayıp üretirsek bir de bunu ihraç etmeye kalkarsak o zaman işler değişir. Şu anda GE “Variable-by-pass” motor geliştirmekte. TEİ, GE’den elde ettiği/edeceği teknik kazanımlarla böyle bir motor geliştirip satmaya başlarsa rakip konumuna geleceklerinden, sıkıntı olabilir.
TR-Motor’a gelince; bir ofiste çizim ve tasarım yapmanın ötesinde bir iş yapmayan, üretim tesisi olmayan bir şirket. Kendi yetersizliklerinin farkına varmalarından kaynaklanacak ki, aynı TR-Motor gibi üretim tesisi olmayan ve sadece tasarım çalışması yapan Ukrayna’lı İvchenko Progress firması ile işbirliğine gidiyorlar MMU geliştirme projesinde. İvchenko Progress, Sovyetlerin dağılmasından sonra üzerinde çalışıp üretime geçirttiği tek bir motoru olmayan bir şirket.
Jet motoru üretiminde tasarım çok önemli. Doğru yapılması elzem. Bu açıdan Ukrayna ortaklığı doğru adım. Ancak buradan üretim beklemek biraz fazla iyimserlik olur.
TR-Motor, TEİ’nin taşeronu değil. Tam tersi. TR-Motor, TEİ’yi taşeron olarak kullanıp motor ürettirmek için tasarlanıp kurulan bir şirket.
Şu anda Ukrayna’dan almakta olduğumuz tüm motorların (T-929 için turboşaft, Akıncı için Turboprop, Gezgin için mini türbofan, MIUS lar için düşünülen türbofan) hepsi Sovyet döneminde İvchenko Progress’in tasarlayıp Motor Sich firmasının ürettiği motorlar. Çok eski teknolojiye sahipler. Ama çalışan, işleyen motorlar. Biz daha bu seviye ye bile gelebilmiş değiliz.
Üretiriz yaparız diye konuşuyoruz ama fiiliyatta, ortada bir şey henüz yok. Kabiliyet var ama bunu fiiliyata dönüştürebilmek asıl mesele. Bu bir Türbofan motoru eko sistemi kurma işi aslında. Tek kristal bıçak üretiminden, fanlardaki blisk teknolojisine varıncaya kadar hepsinin tasarımını ve üretimini yapacak üretim tesislerini birlikte çalıştıracak bir eko sistem kurabilmek işin çözümü.