F110'u bire bir kopyalayacağımızı kim söyledi ki? Zaten imkansız bir şey bu.
Olacak olan şu: İlk etapta aşağı yukarı F110 boyutlarında ve onun itkisine yakın itki veren ama daha kısa ömürlü bir motor üreteceğiz.
Bu motoru nerede üretiriz? Motor çekirdeğini burada ürettikten sonra kalanını Ukrayna'ya ürettirirsin, derdin o olsun!
ABD bence seri imalat için motor vermeyecek. 6 Adet prototip hariç F110 motoru satmayacaktır. Onu da prototipler için gerekirse F16'ların yedek motorlarını kullanacağımızı bildiği için yaptı. Bari para kazanalım hesabıyla.
Hocam sizin iletinizi alıntıladım ama bu nazarda bütün motorla alakalı soru işaretlerine cevap vermek istiyorum.
Şimdi arkadaşlar bizim bu motoru seçmemiz tfx projesinde aldığımız belki de en mantıklı karar .
Neden ?
1- Halihazırda elimizde çok sayıda yedek var.
2- İstediğimiz zaman F-16'lar üzerinden kemirebileceğimiz bir çok motor var. (Yani F-16'lardan çıkartıp alacağımız)
3- Tei isimli şirketimiz 35 senedir bu motoru inceliyor, bazı parçalarını üretiyor, test ediyor montaj ediyor. Bakın test önemlidir. Çünkü parçaların dayanımı uhreviyatı hakkında veri tutarsınız.
4- F-110 İtki/Performans olarak hiçte fena bir motor değil. Evet Tfx çapındaki bir uçak için bile.
Yani siz bir motor yapacaksanız bu amaçla bu kadar tecrübeli olduğunuz bir motoru kopyalamak örnek almak gayet mantıklı bir olay.
Yerli motorun performansına gelirsek, yanılmıyorsam bu motorların performanslarında bir çok etken var ama motorların çapı büyük bir etken. Yani zaten F-110'u kopyalayıp aynı çap ve uzunlukta bir motor yapacaksak , itki performansı 3 aşağı 5 yukarı aynı olur.
Ama ne farkeder ? Uçağın bakım sıklığı ve maliyeti, harbe hazırlık durumu , Motor kaynaklı kaza kırım oranı, yakıt sarfiyatı vb. Çünkü bunlar biraz bizim önümüzdeki en önemli engel olan parça üretiminde kullanılan malzemelerin içeriği dayanımı ve imal edilme yöntemleri ile ilgili sorunlar.
--------------------------------------------------
Şimdi derseniz ki Battlestar sana göre süreç nasıldı ve ileride nasıl işleyecek ?
Bence Tfx ve onun motoru meselesi bizim düşündüğümüzden çok daha önce planlanmış bir mevzu. Büyük ihtimal Murad Bayar zamanlarında.
Şimdi devamını okumadan önce şunu bilmenizi isterim. Turboshaft bir motorun çekirdeği ile turbofan,tubojet ve hatta gas türbine motorlar geliştirmek mümkün.
Şimdi bundan 4-5 sene önce tfx'den önce tei bazı altyapı geliştirme projeleri açıkladı 4-5 adetti Dilek, yakut, dinç vb. isimlerle, bunlar genel olarak jet motorunda kullanılan parçalardaki malzeme teknolojilerini kazanmak ve motor tasarlamak için gerekli alt sistem projeleri idi. Şu an resmi olarak açıklanan 9 projeyi aşağıya ekliyorum ;
https://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/dilekhttps://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/incihttps://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/yakuthttps://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/kristalhttps://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/orshttps://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/dinchttps://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/atomhttps://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/elektronhttps://www.tei.com.tr/tr/projeler/teknoloji/mtagBence daha fazlasıda vardır. İşte bu projelerin bazıları ile kazanılan tecrübelerle şu an 1600 shp gücünde bir turboshaft yapabiliyoruz. Kimse demedi ağa tei birden nasıl böyle bir motor yapabildi diye ? Ancak tabi acil ihtiyaca binaen biz turboshaftı gördük ancak tei bunun askeri ağırlıklı turbojet ve daha çok sivil amaçlı turbofan versiyonlarını da yapabileceğini veya yapmayı planladığını bizi daha önce göstermişti ;
Cabatlı'nın zamanında paylaştığından hatırladığım kadarıyla ts-1400 çapındaki turboshaftların çekirdeklerinden 40-45 kn itki ağırlıklarında motorlar yapılması mümkün. Buda tekli kullanımda başlangıç jet eğitim uçağı motoru, çiftli kullanımda ileri jet eğitim ve 3. nesil savaş uçağı veya 4.nesil giriş seviye savaş uçağı motoru demek. Diğer yandan bölgesel yolcu uçağı motoru da demek.
Daha sonra iki adet helikopter çıktı ortaya, 10 tonluk Ağır Sınıf Taarruz Helikopteri ve 10 tonluk Genel Maksat Helikopteri. Bir çok özellik gölgeli iken helikopterlerin motorları ve beygirleri çoktan belliydi 3000 SHP beygir Turboşaft. Tabi hepimiz şaşırdık . Çünkü bu tarz iki heli için maksimum 2000 beygir civarı turboşaft motor gayet yeterliydi ve bunu 10 tonluk t-70 gmh ve apache'de gördük. Hadi biraz daha fazla performans isteniyor desek bile yine de çok daha güçlü bir motor söz konusu.
Önceki motor hakkındaki iddiaları dile getiren merciler yine bizim kafamızdaki soru işaretlerini giderebilecek bir iddia'da bulundular oda şu ki 3000 shp'lik bir turboşaftın muhtemel çaptaki çekirdeğinden 80-90 kn ej-200 eşdeğeri bir turbojet/turbofan motoru üç aşağı beş yukarı yapmak mümkün. Bu iddia eğer doğru olma ihtimali varsa soru işaretlerini gideriyor. Ej-200 gibi bir motor demek tekli kullanımda 4. nesil giriş seviye, çiftli kullanımda ise 4+ nesil ve 5.nesil giriş seviye jet motoru, turbofan versiyonu da sukhoi superjet gibi her ne kadar bölgesel geçsede , orta avrupa Türkiye arası uçuş yapabilecek bir orta menzilli uçak motoru demek. 4'lü kullanım mantıklı düşünülür mü ? bilmem. Ha aynı zamanda 3000 shp bir turboşaft uzun vadede 10 tonluk gmh'den sonra ch-53 gibi hayvani derecede kargo kapasitesine sahip bir helikopterin geleceğine de delalet olabilir.
Şimdi eğer toparlar isek ağır taaruz helikopteri 2024'de yabancı motorlar uçacak yerli heli ile de 2026'da uçsa 2028'de onun turbojet versiyonu gelse bir 3-4 sene sonra da F-110 eşdeğeri bir yerli motor gelebilir. yani total de 2032 felan belki ilk filo f-110 ile üretilebilir.
----------------------------------------------------
Son bir konuda itki yönlendirme ve ir izi ve stealthlik mevzusunda. Ben açıkcası 10 senede bir itki yönlendirme sistemi geliştireceğimizi düşünüyorum. En kötü ihtimal Japonların şu an geliştirdiği ilkel olarak görebileceğimiz 3 kanatçıklı şu tarz bir itki sistemi geliştiririz(ki bunu ts-1400 çekirdeği ile geliştirebileceğimiz çapta bir motora yaptılar.) ;
Ki belki zaten altyapı çalışması bile vardır bunun için, açıkcası F-110 itkisinde basitte olsa tvc'li bir uçak benden okeyi alır. Diğer yandan ir mevzusuna gelince evet özel bir nozzle yapısı lazım, şu an rus ve çinlilerin bile hala üzerinde çalıştığı tarzda bir nozzle . Ancak bu biraz işin en tepesi, yani artık uçak 50 km altı menzillerde görülmesin , iir algılayıcılı sistemlere karşı görünürlüğü düşürelim diye bir durum .
Yoksa ir izi düşüren nozzlesız uçak stealth değil demek insafsızlığın dik alasıdır. Bizede zaten ilk aşamada som, kgk ve türevi ve gökdoğan füzesini tespit edilmeden atıp tüyebileceğimiz oranda bir radara görünmezlik lazım ki bu zaten 50-100 km ve üstü menzillerden tespit edilememe ihtiyacıdır ki bunu sağlamak için illa ir izini f-22 gibi bastırmaya gerek yok.
Bir konu daha var unutmadan onuda söyleyelim. Şimdi diyebilirsiniz ki , tfx motoru trmotor'da tei ne alaka ? Tr motorun yüzde 35 hissesi tusaşta , tusaş ise tei'nin büyük ortaklarından yani tei de bu işin içinde arkadaşlar. Anlaşılan o ki ssb ve özellikle tai çok önceden gelecekteki projeleri muhtemel yerli hava araçlarını ve ihtiyaç olacak güç grupları ve bunların ihtiyaç duyduğu ortak turbo çekirdekleri üretilmesini planlamış.
İçimiz bu açıdan rahat olabilir.