ATGM lerle birlikte tankların artan beka sorununun çözülmesi için yeni zırh teknolojileri ile üretilmiş çok kalın zırhlar, add on zırhlar, gerek bu zırh teknolojisinin gelişmesi ve zma seviyesinde dahi yaygınlaşmaya başlaması gerekse piyadenin anti tank yeteneklerindeki artışa (tek kişi tarafından kullanım, artan menziller, kapalı mekanlardan atış yeteneği) karşı daha uzaktan angaje olma ihtiyacı sonucu oluşan ateş gücü sorununun 120 mm ye geçilerek çözülmeye çalışılması, atış kontrol sistemlerinin giderek daha güçlü bilgisayarlara dönüşmesi, optiklerle desteklenmesi, uksslerin gelmesi gibi nedenlerle başlayan 3. nesil tank evrimi giderek daha ağır daha büyük tankı dayattı. Bu da daha pahalı tank demekti. Batıda hem büyük maliyetler hem 3. nesil tankı başlangıçta imha etmenin zorluğu hem de soğuk savaşın bitmesiyle azaltılan bütçeler, saldırı helikopterleri, çnralar, modern obüsler ve modern mühimmatlarla azalan tank ihtiyacı Batının tank envanterini azalta azalta soğuk savaş rakamlarının 10 da birine kadar geriletti.
2019 2020den itibaren (TSK idlib harekatı ve Karabağ) işin içine sihalar da girince tank sayısı yetersiz gelmeye başladı. Evet tanklar yüksek sayılarda kayıp veriyordu ama onlardan vazgeçmek te mümkün değildi. Bugün niceliğin sanki o kadar da önemsiz olmadığı görülüyor Ukraynada. Yalnız bu sonuç ta abartılmamalıdır zira her savaş kendine özgü koşullar ve durumlar yaratır ve çıkarılacak dersler de o koşullar için olmalıdır. Ortada hava hakimiyeti (air dominance) kuramamış, kurduğu hava üstünlüğü ise yer yer ve dönem dönem müphemleşen, havadan yere akılllı mühimmat sorunu yaşayan, siha kullanamayan bir Rus hava kuvvetleri, çnralar ve obüslerle son derece aktif topçular, bolca düşmesine rağmen bolca kullanılan saldırı helikopterleri ve tanklar, siperler, istihkamlar, el bombası ve havan atan dronlar, batıdan bol miktarda envai çeşit akıllı akılsız mühimmat desteği, istihbarat keşif bilgisi, eğitim ve taktik alan ve büyük bir halk desteğiyle direnen Ukrayna ve 2022den beri onun yüzde yirmisini işgal etmiş bir Rusya var. İşgal edilen topraklar Bulgaristandan birkaç bin km kare daha büyük bir alan arkadaşlar. Ukrayna halkının tüm gücüyle direnmesine ve batı desteğine rağmen yapılan bu işgal küçümsenemez. Bu savaşta tank ve zırhlı araç ve top çnra kullanacaksınız tabii ki hem de bol ama çok bol miktarda. hava hakimiyeti kursanız bile gerekir bu, ki kuramamışsınız. Bu konvansiyonel bir üçüncü dünya savaşının provasıdır, umarım doğru dersler çıkarırız. Bunlardan biri de birkaç yüz 3 + nesil tankın Türkiyeye yetemeyeceğidir. Ben sayıyı 3 bine filan çıkaralım demiyorum ama en azından savaşabilir durumda 1 500 amt ye sahip olunmalı ve maliyet etkinlik te dikkate alınarak bunların bir kısmı 45 50 tonluk bir şey olmalı. Ona ister orta tank deyin ister başka bir şey.
M 60 a3 ler için düşünülen modernizasyon bu paradigma değişikliğinin doğru okundğunu gçsterdiği için değerlidir ve güzel bir başlangıçtır. Devamında bu modernizasyonun tecrübeleriyle sıfırdan tasarlanmış, böyle bir seferberlik halinde kısa sürelerde yüksek rakamlarda üretilebilecek yeni bir milli orta tank gelecektir. ama 5 ama 10 yıl sonra
